สารบัญหนังสือ
| ไปยังหน้า : |
เริ่มนำเข้าข้อมูล
2 กรกฏาคม 2564
นำเข้าข้อมูลหนังสืออริยสัจ จากพระโอษฐ์ ภาคต้น-ปลาย เสร็จ
5 กรกฏาคม 2564
เริ่มเชื่อมโยงหนังสือธรรมะใกล้มือเข้ากับระบบ
11 กรกฏาคม 2564
เริ่มเชื่อมโยงเสียงอ่านเข้ากับระบบ
คุณ กนกพร อัมพวัน
คุณ กมนวรรณ พุทธาภิรัตน์
คุณ ปรางทิพย์ สายชล
คุณ พรทิพย์ พรมมาฎร์
คุณ รุ่งทิวา สารันต์
คุณ สายชล ทันนิเทศ
คุณ สุธาธาร จารุพินิจกุล
อาสาช่วยพิมพ์หนังสือธรรมะเล่มน้อย
เสียงอ่านหนังสือ
คุณ อาจิต โตเกียรติรุ่งเรือง
อัตถจารี ผู้พัฒนาระบบ
หอจดหมายเหตุพุทธทาส อินทปัญโญ
|
[Font : 15 ]
|
| | |
1. พยัญชนะ : อายตนะโดยพยัญชนะ : คือ สิ่งหรือเครื่องเชื่อมต่อ การติดต่อ ทางติดต่อ หรือบ่อเกิด.
2. อรรถะ : อายตนะโดยอรรถะ : แบ่งเป็น 3 นัย :
นัยที่ 1 : สิ่งที่ถึง คือ รู้สึกได้ด้วยการติดต่อ (อายตนะภายนอก).
นัยที่ 2 : สิ่งซึ่งทำหน้าที่ติดต่อ (อายตนะภายใน).
นัยที่ 3 : การกระทำซึ่งเป็นการติดต่อให้ลุถึงผลที่ต้องการจะติดต่อ : เช่น การฟังธรรม, การแสดงธรรม, การสาธยายธรรม, การใคร่ครวญธรรม เป็นต้น; ซึ่งเรียกว่า “วิมุตตายตนะ” อันเป็นเหตุให้ถึง “วิมุตติ”.
3. ไวพจน์ : อายตนะโดยไวพจน์ : คือ อินทรีย์ (สำหรับอายตนะภายใน), อารมณ์ (สำหรับอายตนะภายนอก), โลก (สำหรับปรากฏการณ์ทั้งภายใน และภายนอก).
4. องค์ประกอบ : อายตนะโดยองค์ประกอบ :
4.1 องค์ประกอบของอายตนะภายในที่เป็นรูปธรรม (คือ ตา หู จมูก ลิ้น กาย) ต้องประกอบด้วย : อวัยวะสำหรับอายตนะนั้นๆ ระบบประสาทและจิตที่จะทำหน้าที่เกี่ยวกับอวัยวะ หรือระบบประสาทนั้น ; ส่วนระบบที่เป็นนามธรรม (คือใจ) ไม่ต้องมีอวัยวะ ; มีแต่สิ่งที่ทำหน้าที่อย่างเดียวกับระบบประสาทและจิต ; (เชื่อกันว่า น่าจะได้แก่สิ่งที่เรียกกันว่า หทยวัตถุ).
4.2 ส่วนอายตนะภายนอกนั้น : ประกอบขึ้นด้วยธาตุ ตามลักษณะของอายตนะนั้นๆ คือ :
รูปธาตุ : สำหรับอายตนะประเภทรูป : คือ รูป, เสียง, กลิ่น, รส , โผฏฐัพพะ.
อรูปธาตุ : สำหรับอายตนะที่เป็นนาม คือ ธัมมายตนะ ซึ่งเรียกว่า : อากาสานัญจายตนะA105, วิญญาณัญจายตนะA106, อากิญจัญญายตนะA107, เนวสัญญานาสัญญายตนะA108.
4.3 ส่วนอสังขตธาตุ หรือนิโรธธาตุนั้น : ใช้สำหรับนิพพานายตนะ (นิพพาน) โดยเฉพาะ; ซึ่งก็เป็นอายตนะอย่างหนึ่งด้วยเหมือนกัน.
5. ลักษณะ : อายตนะโดยลักษณะ :
5.1 อายตนะภายในและอายตนะภายนอก มีลักษณะเหมือนเครื่องรับเครื่องส่งแก่กันและกัน.
5.2 อรูปายตนะ มีลักษณะที่อาจรู้สึกได้โดยไม่ต้องมีการรับการส่ง.
5.3 ส่วนนิพพานายตนะนั้น ไม่มีลักษณะ.
6. อาการ : อายตนะโดยอาการ : คือ
6.1 อายตนะภายในมีอาการแห่งการรับ อายตนะภายนอกมีอาการแห่งการส่ง.
6.2 อรูปายตนะ มีอาการที่ไม่รับไม่ส่ง แต่รู้สึกได้.
6.3 ส่วนนิพพานายตนะ ไม่มีอาการ.
7. ประเภท : อายตนะโดยประเภท :
7.1 แบ่งโดยประเภทสอง :
นัยที่ 1 :
1. อายตนะภายใน.
2. อายตนะภายนอก.
นัยที่ 2 :
1. สังขตธรรม.
2. อสังขตธรรม.
7.2 แบ่งโดยประเภทสาม :
1. รูปธรรม.
2. อรูปธรรม.
3. อพยากตธรรม. (ที่ไม่ใช่ทั้งรูปและอรูป)
7.3 แบ่งโดยประเภทสี่ : ฝ่ายอรูปธรรม แบ่งตามชื่อของ อรูปฌาน เช่น อากาสานัญจายตนะ ฯลฯ
7.4 แบ่งโดยประเภทหก : แบ่งตามจำนวนของอายตนะฝ่ายรูปธรรม : คือ ตา, หู, จมูก, ลิ้น, กาย, ใจ และคู่ของมัน : เช่น ตาคู่กับรูป, หูคู่กับเสียง ฯลฯ
ส่วนอายตนะฝ่ายอสังขตะไม่มีประเภท (มีอย่างเดียว คือ นิพพานายตนะ).
8. กฎเกณฑ์ : อายตนะโดยกฎเกณฑ์ :
8.1 อายตนะฝ่ายสังขตะ เป็นสังขารธรรม คือ เป็นไปตามกฎอิทัปปัจจยตา ; ทั้งฝ่ายเกิดและฝ่ายดับ.
8.2 ส่วนอายตนะฝ่ายอสังขตะ เป็นวิสังขารธรรม อยู่เหนือกฎเกณฑ์ หรือไม่มีกฎเกณฑ์.
9. สัจจะ : อายตนะโดยสัจจะ :
9.1 ถ้ารู้จักปฏิบัติต่ออายตนะอย่างถูกต้อง ก็จะหมดปัญหาโดยประการทั้งปวง.
9.2 สุข ทุกข์ หรืออะไรจะเกิดขึ้น ก็เนื่องจากการกระทำถูกหรือกระทำผิดต่อกฏอิทัปปัจจยตา ที่เนื่องด้วยการกระทบของอายตนะนั้น.
9.3 อายตนะภายใน คือ ตา, หู, จมูก, ลิ้น, กาย, ใจ มิได้เกิดอยู่ตลอดเวลา ; จะเรียกว่าเกิดได้ ก็ต่อเมื่อมันทำหน้าที่.
9.4 อายตนะภายในเป็นสิ่งที่จะต้องควบคุม อายตนะภายนอกเป็นสิ่งที่จะต้องระวังอยู่ตลอดเวลา.
9.5 การบรรลุมรรค ผล นิพพาน ก็ยังต้องอาศัยการปฏิบัติที่เกี่ยวกับอายตนะ.
9.6 นรกก็อยู่ที่อายตนะ สวรรค์ก็อยู่ที่อายตนะ ; เมื่อกระทำผิดหรือกระทำถูกต่อกฎอิทัปปัจจยตา.
9.7 ไม่มีอายตนะก็เท่ากับไม่มีสิ่งใดๆ.
10. หน้าที่ : อายตนะโดยหน้าที่ :
10.1 อายตนะภายในมีหน้าที่รับอารมณ์.
10.2 อายตนะภายนอกมีหน้าที่ให้คุณค่าทางอารมณ์.
10.3 ส่วนอายตนะที่เป็นอรูปธรรม คือ อรูปฌาน ; และอายตนะที่เป็นอสังขตธรรม คือ นิพพาน ไม่มีหน้าที่.
11. อุปมา : อายตนะโดยอุปมา :
11.1 อายตนะฝ่ายรูปธรรม : อุปมาด้วยบ่วงคล้องจิตสัตว์ ให้อยู่ในอำนาจของตัณหา ; เสมือนมหาสมุทรที่ตกจมของจิตสัตว์.
11.2 อายตนะฝ่ายอรูปธรรม : อุปมาเสมือนที่หลบซ่อนจากภัยอันเกิดจากรูปธรรม.
11.3 อายตนะฝ่ายอสังขตะ : คือ นิพพาน อุปมาเสมือนที่อยู่เหนือทุกข์ภัยโดยประการทั้งปวง.
12. สมุทัย : อายตนะโดยสมุทัย :
12.1 การทำหน้าที่ของธาตุ ที่ทำให้เกิดสิ่งที่เรียกว่า อายตนะ.
12.2 การกระทบของอายตนะนั่นเอง ที่ทำให้เกิดสิ่งที่เรียกว่า อายตนะ. (เมื่ออายตนะทำงานเรียกว่า อายตนะเกิด).
12.3 ความมีอยู่แห่งนามรูป เป็นแดนเกิดแห่งอายตนะ (นามรูปปจฺจยา สฬายตนํ).
13. อัตถังคมะ : อายตนะโดยอัตถังคมะ :
13.1 เมื่อธาตุไม่ทำหน้าที่ อายตนะ ก็ไม่เกิด.
13.2 เมื่อไม่มีการกระทบของอายตนะ สิ่งที่เรียกว่า อายตนะ ก็ไม่มี.
13.3 ความไม่มีอยู่แห่งนามรูปเป็นแดนดับแห่งอายตนะ (นามรูปนิโรธา สฬายตนนิโรโธ),
13.4 อายตนะฝ่ายอสังขตะ คือ นิพพาน ไม่มีอัตถังคมะ.
14. อัสสาทะ : อายตนะโดยอัสสาทะ :
14.1 อายตนะ 6 ได้รับการประพฤติต่ออย่างถูกต้อง เป็นที่เกิดแห่งสวรรค์ ; ชนิดที่พระองค์ตรัสเรียกว่า “สฬายตนิกสคฺคามยา ทิฏฺฐา” (สวรรค์ที่อายตนะหกฉันเห็นแล้ว).
14.2 มีคุณค่าให้เกิดความยินดี, รักใคร่, พอใจ, หลงใหล, เอร็ดอร่อย ; จนทำให้เป็นทาสของอายตนะ.
15. อาทีนวะ : อายตนะโดยอาทีนวะ :
15.1 อายตนะ 6 ที่ได้รับการประพฤติต่ออย่างไม่ถูกต้อง เป็นที่เกิดแห่งนรก ; ชนิดที่พระองค์ตรัสเรียกว่า “สฬายตนิกนิรยามยา ทิฏฺฐา” (นรกที่อายตนะ 6 ฉันเห็นแล้ว).
15.2 มีอัสสาทะหรือรสอร่อยอันเป็นมายาหลอกลวง ที่ทำให้สามัญสัตว์หรือปุถุชนทั้งหลาย ตกเป็นทาสโดยไม่รู้สึกตัว.
15.3 เป็นต้นตอของปัญหา คือ ให้เกิดกิเลสขึ้น ; ทั้งในแง่บวกและแง่ลบ.
15.4 เป็นจุดตั้งต้นของกรรมและวิบากกรรม.
15.5 เป็นต้นตอแห่งความเห็นแก่ตัว ทั้งแง่บวกและแง่ลบ.
15.6 เป็นที่เกิด ที่ตั้ง ที่เจริญของกิเลส (โรคทางวิญญาณ).
16. นิสสรณะ : อายตนะโดยนิสสรณะ : ทางออกจากอิทธิพลของอายตนะ :
16.1 ความมีสติสัมปชัญญะปัญญา อันเพียงพอในขณะแห่งผัสสะ.
16.2 ความเห็นแจ้งประจักษ์ในอนัตตตา หรือสุญญตาของอายตนะ (จนมีอตัมมยตา).
17. ทางปฏิบัติ : อายตนะโดยทางปฏิบัติ :
17.1 มีสติเมื่อสัมผัสอายตนะ.
17.2 เสวยเวทนาจากอายตนะใดๆ ; แล้วก็ไม่เป็นทาสแห่งอายตนะนั้น ; ทั้งทางบวกและทางลบ.
17.3 รู้จักปฏิบัติต่ออายตนะให้ถูกต้องตามกฎอิทัปปัจจยตา คือ ไม่เกิดอุปาทานในอายตนะใดๆ.
17.4 ดำรงชีวิตอยู่ด้วยอริยมรรคมีองค์ 8 ก็จะไม่เกิดความทุกข์หรือปัญหาทุกอย่างที่เนื่องด้วยอายตนะ.
17.5 ใช้อายตนะทั้งทางรูปธรรมและอรูปธรรม เป็นบันไดสู่อายตนะอันเป็นอสังขตะ.
18. อานิสงส์ : อายตนะโดยอานิสงส์ :
นัยที่ 1 : อานิสงส์ของการมีอายตนะ : คือ ทำให้มีโอกาสและความเป็นไปได้แห่งการสัมผัส และศึกษาธรรมทั้งปวง (ไม่มีอายตนะ ไม่มีโอกาสศึกษาสิ่งใดๆ).
นัยที่ 2 : อานิสงส์ของการปฏิบัติต่ออายตนะอย่างถูกต้อง : คือ ทำให้อยู่เหนือความทุกข์ทั้งปวง.
19. หนทางถลำ : อายตนะโดยหนทางถลำ : เข้าสู่ความเป็นทาสของอายตนะ :
19.1 การดำเนินชีวิตอย่างไม่มีกฎเกณฑ์.
19.2 ความเป็นอยู่ที่ปราศจากสติสัมปชัญญะ.
19.3 การอยู่ในท่ามกลางสิ่งแวดล้อมที่ยั่วยวนอายตนะ.
19.4 การตกเป็นทาสของโฆษณา.
20. สิ่งที่ต้องเกี่ยวข้อง : อายตนะโดยสิ่งที่ต้องเกี่ยวข้อง : กับการมีหรือการใช้อายตนะ :
20.1 ความรู้ที่ถูกต้องและเพียงพอ (สัมมาทิฏฐิ, สัมมาสติ, สัมมาญาณ).
20.2 หลักธรรมพื้นฐาน : คือ สัจจะ ทมะ ขันติ จาคะ หรือสัปปุริสธรรม 7A109.
21. ภาษาคน - ภาษาธรรม : อายตนะโดยภาษาคน - ภาษาธรรม :
21.1 ภาษาคน : สิ่งที่คนไม่รู้จักและไม่อยากจะรู้จัก.
ภาษาธรรม : สิ่งที่ประกอบกันขึ้นเป็นตัวคนนั่นเอง.
21.2 ภาษาคน : ตา หู จมูก ลิ้น กาย ใจ.
ภาษาธรรม : สิ่งที่ทำหน้าที่รู้สึกและถูกรู้สึก.
ธรรมโฆษณ์ที่แนะนำให้อ่าน
1. ธรรมศาสตรา เล่ม 1
2. ธรรมะเล่มน้อย
3. ปรมัตถสภาวธรรม
แม้ระบบ "ธรรมโฆษณ์ออนไลน์" พยายามปรับปรุงข้อมูลให้ถูกต้องมากที่สุด ผู้ศึกษาก็พึงตรวจสอบกับตัวเล่มหนังสือต้นฉบับ ที่มีการพิมพ์ครั้งล่าสุด ก่อนนำข้อมูลไปใช้ในการอ้างอิง"
| | แจ้งข้อผิดพลาด / แนะนำ
