ไปยังหน้า : |
[Font : 15 ]
|
| | |
1. พยัญชนะ : วิมุตติโดยพยัญชนะ : คือ ความหลุดพ้นวิเศษ ; ความหลุดพ้นสิ้นเชิง.
2. อรรถะ : วิมุตติโดยอรรถะ :
2.1 หลุดพ้นจากกิเลส จากความทุกข์.
2.2 หลุดพ้นจากการปรุงแต่ง.
2.3 หลุดพ้นจากปัญหาและเครื่องผูกมัดทั้งปวง.
3. ไวพจน์ : วิมุตติโดยไวพจน์ : คือ โมกข, อนุปาทาน, สุทธิ, วิสุทธิ, อนาลย, นิโรธ, นิพพาน.
4. องค์ประกอบ : วิมุตติโดยองค์ประกอบ :
1. ความเห็นแจ้ง.
2. ความคลายกำหนัดหรือคลายจากอุปาทาน (วิราคธรรม).
3. ความปล่อยวาง.
4. ความออกไป.
5. ความเป็นอิสระ.
5. ลักษณะ : วิมุตติโดยลักษณะ : มีลักษณะตามองค์ประกอบ : คือ จางคลาย, ปล่อยวาง, ว่าง, อิสระ, สงบเย็น.
6. อาการ : วิมุตติโดยอาการ :
6.1 สสัดทิ้ง.
6.2 ไม่ยึดมั่น.
6.3 ไม่น้อมไป (สู่อารมณ์).
6.4 มีอาการเป็นผู้ชนะ (มิใช่ถอยหนี).
6.5 อยู่เหนือสังขารธรรมทั้งปวง.
7. ประเภท : วิมุตติโดยประเภท :
7.1 แบ่งตามลักษณะของการปฏิบัติ :
1. วิมุตติที่มีกำลังสมาธิออกหน้าของพวกสมถยานิก : มีสมถะเป็นยานพาหนะ ; เรียกว่า เจโตวิมุตติ.
2. ปัญญาวิมุตติ หลุดพ้นด้วยอำนาจปัญญา ; เป็นเบื้องหน้าของพวกวิปัสสนายานิก.
(โดยแท้จริงแล้ว : การหลุดพ้นต้องมีทั้งสมถะและวิปัสสนา คือ ทั้งเจโตและปัญญาร่วมกัน ; หากแต่ว่ามีส่วนไหนออกหน้าก็ให้ชื่อตามชื่อของส่วนนั้น).
7.2 แบ่งตามน้ำหนักหรือคุณค่า :
1. ตทังควิมุตติ : หลุดพ้นโดยอารมณ์ของวิปัสสนาเฉพาะอย่าง ; มีลักษณะเป็นการบังเอิญ.
2. วิกขัมภนวิมุตติ : หลุดพ้นจากกิเลสด้วยอำนาจของสมาธิที่เกิดจากการปฏิบัติ ; มีลักษณะเป็นการข่มไว้ด้วยสมาธินั้น.
(ทั้งตทังควิมุตติและวิกขัมภนวิมุตติ มีลักษณะเป็นการหลุดพ้นที่ไม่สมบูรณ์).
3. สมุจเฉทวิมุตติ : เป็นการหลุดพ้นโดยการตัดต้นเหตุของกิเลสได้เด็ดขาดด้วยมรรคญาณ ; เป็นการหลุดพ้นโดยสิ้นเชิง.
8. กฎเกณฑ์ : วิมุตติโดยกฎเกณฑ์ : มาจากความเห็นแจ้ง, ความเบื่อหน่าย, ความคลายกำหนัด ; แล้วนำไปสู่ความบริสุทธิ์, ความสงบเย็น, ความเป็นอิสระและนิพพาน.
9. สัจจะ : วิมุตติโดยสัจจะ :
9.1 เป็นอารมณ์ของการแสวงหาขั้นสุดท้าย.
9.2 เป็นไวพจน์ของนิพพาน คือ เป็นอายตนะที่จิตสัมผัสได้.
9.3 ปรากฏต่อเมื่อปราศจากความยึดมั่นถือมั่นโดยประการทั้งปวง.
9.4 เป็นสัมมัตตะ (ภาวะหลุดพ้น) องค์สุดท้าย แห่งสัมมัตตะทั้งปวง.
9.5 แต่ก็มิได้มีความหมายแห่งความเป็นตัวตนหรือของตน ดังเช่นในลัทธิอื่นที่ตรงกันข้าม.
10. หน้าที่ : วิมุตติโดยหน้าที่ : มีหน้าที่ (โดยสมมติ) : ปลดปล่อยปวงสัตว์.
11. อุปมา : วิมุตติโดยอุปมา : เปรียบเสมือน :
11.1 แก่นของต้นไม้ (พรหมจรรย์).
11.2 วัคซีนป้องกันโรคทางวิญญาณอย่างสารพัดนึก ครอบจักรวาล.
11.3 ทะเลที่ไม่มีคลื่นเพราะปราศจากลม.
11.4 อากาศอันว่าง และไม่มีขอบเขต เป็นอิสระ.
11.5 การหลุดพ้นจากคุกแห่งชีวิตทุกชนิด (คุกสุดท้ายคือตัวตน).
12. สมุทัย : วิมุตติโดยสมุทัย :
นัยที่ 1 : โดยกว้างๆ ทั่วไป : ในความหมายที่หลวมๆ เรียกว่า อนุปาทาน คือ ความไม่ยึดมั่นถือมั่น.
นัยที่ 2 : โดยความหมายเฉพาะ : เรียกว่า วิราคะ : แปลว่า ความจางคลายแห่งอุปาทาน.
นัยที่ 3 : โดยลักษณะแห่งปฏิจจสมุปบาท : มีลำดับว่า ยถาภูตญาณ - นิพพิทา - วิราคะ - วิมุตติ.
นัยที่ 4 : ความสิ้นไปแห่งตัณหา : ก็กล่าวได้ว่าเป็นสมุทัยแห่งวิมุตติ.
13. อัตถังคมะ : วิมุตติโดยอัตถังคมะ : คือ เมื่อเสร็จหน้าที่แล้วทั้งโดยปริยายและนิปปริยายแล้วเกิดญาณทัสสนะว่าวิมุตติแล้ว.
14. อัสสาทะ : วิมุตติโดยอัสสาทะ : มีได้เพราะความพอใจยินดีในผลของวิมุตติ เฉพาะผู้ที่ยังมีอัสสาทะ ; เรียกว่า ธัมมัสสาทะ หรือธัมมนันทิ ; แต่มิใช่ในตัววิมุตติเอง.
15. อาทีนวะ : วิมุตติโดยอาทีนวะ : ไม่มี.
16. นิสสรณะ : วิมุตติโดยนิสสรณะ : ไม่มีสำหรับสัมมาวิมุตติ. มีเฉพาะมิจฉาวิมุตติ ซึ่งต้องออกโดยอริยมรรคมีองค์ 8.
17. ทางปฏิบัติ : วิมุตติโดยทางปฏิบัติ : เพื่อถึงวิมุตติ :
17.1 อริยอัฏฐังคิกมรรค.
17.2 ญาณทั้งหมดในวิปัสสนา มีอนัตตตานุปัสสนาญาณ เป็นต้น.
18. อานิสงส์ : วิมุตติโดยอานิสงส์ :
18.1 หลุดพ้นจากกองทุกข์.
18.2 หลุดพ้นจากวัฏฏะ.
18.3 หลุดพ้นจากกระแสแห่งปฏิจจสมุปบาท หรือจากกระแสแห่งการปรุงแต่ง.
18.4 หายจากโรคทั้งทางกาย, ทางจิต, ทางวิญญาณ.
19. หนทางถลำ : วิมุตติโดยหนทางถลำ : เข้าไปสู่การมีความรู้เกี่ยวกับสิ่งที่เรียกว่าวิมุตติ : คือ คบสัตบุรุษหรือพระอริยเจ้าเป็นกัลยาณมิตร.
20. สิ่งที่ต้องเกี่ยวข้อง : วิมุตติโดยสิ่งที่ต้องเกี่ยวข้อง : คือ ความไม่ตกเป็นทาสของอารมณ์ หรืออายตนะ.
21. ภาษาคน - ภาษาธรรม : วิมุตติโดยภาษาคน - ภาษาธรรม :
ภาษาคน : หลุดพ้นจากความผูกพันทางวัตถุ.
ภาษาธรรม : หลุดพ้นจากความผูกพันทางจิตทางวิญญาณ.
ธรรมโฆษณ์ที่แนะนำให้อ่าน
1. ขุมทรัพย์จากพระโอษฐ์
2. ฟ้าสางฯ ตอน 1
3. สันติภาพของโลก
4. อาสาฬหบูชาเทศนา เล่ม 1